พระศรีศากยทศพลญาณประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์ พระประธานพุทธมณฑล ปี 2525 ขนาด 24 นิ้ว ณ บริเวณใจกลางของพุทธมณฑล ต.ศา ลายา อ.พุทธมณฑล จ.นครปฐม มีพระพุทธรูปขนาดใหญ่ยืนเด่นเป็นสง่า คือ "พระศรีศากยะทศพลญาณ ประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์" หรือที่ชาวบ้านทั่วไปเรียกว่า "หลวงพ่อใหญ่ พุทธมณฑล"ถือเป็นพระพุทธรูปลีลาหล่อด้วยทองสำริดที่มีลักษณะงดงาม และ มีขนาดใหญ่ที่สุดในสมัยรัตนโกสินทร์

นามของพระประธานประจำพุทธมณฑล ต.ศาลายา อ.สามพราน จ.นครปฐม มีศัพท์ทางพุทธศาสตร์ 2 คำปรากฏอยู่ในนามนี้ "ศรีศากยะ" มาจากคำว่า ศากย, ศากยะ ความหมาย [สากกะยะ] น. ชื่อวงศ์กษัตริย์วงศ์หนึ่งในเมืองกบิลพัสดุ์ เรียกว่าศากยวงศ์, เรียกกษัตริย์ในวงศ์นี้ว่า ศากยะ. สืบเชื้อสายมาจากผู้สร้างและครองกรุงกบิลพัสดุ์ พระพุทธเจ้าเป็น กษัตริย์วงศ์นี้ ศากยะ เป็นคำสันสกฤต เรียกอย่างบาลีเป็นสักกะบ้าง, ศากยะ หรือสักกะนี้ ใช้เป็นคำเรียกชื่อถิ่นหรือแคว้นของพวกเจ้าศากยะด้วย

วันที่ ๒๙ กรกฎาคม ๒๔๙๘ รัฐบาลได้กราบบังคมทูลเชิญพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช ไปทรงประกอบรัฐพิธีก่อฤกษ์พุทธมณฑล ณ บริเวณที่จะก่อสร้างพระพุทธรูปประธานพุทธมณฑล ปัจจุบันคือ อ.พุทธมณฑล จ.นครปฐม

วัตถุประสงค์ในการสร้างพุทธมณฑลนั้นมี ๘ ประการ ข้อที่สำคัญที่สุดคือ เป็นพุทธบูชาและเป็นพุทธานุสรณียสถาน ในวโรกาสที่พระพุทธศาสนา ซึ่งเป็นศาสนาประจำชาติไทย เจริญรุ่งเรืองมาจนครบ ๒,๕๐๐ ปี ในปี พ.ศ.๒๕๐๐
"พระศรีศากยะทศพลญาณประธานพุทธมณฑลสุทรรศน์"

เป็นพระพุทธรูปลีลาขนาดใหญ่ หล่อด้วยทองสำริดหนัก ๑๗,๕๔๓ กิโล กรัม โดยแบ่งหล่อเป็นชิ้นต่างๆขององค์พระ รวม ๑๓๗ ชิ้น แล้วจึงนำไปประกอบกับโครงเหล็กบนฐานพระพุทธรูป เพื่อเชื่อมรอยต่อและปรับแต่งให้เป็นเนื้อเดียวกัน เป็นพระพุทธรูปสูง ๑๕.๘๗๕ เมตร ถือเป็นพระพุทธรูปลีลาหล่อด้วยทองสำริดที่มีลักษณะงดงามและมีขนาดใหญ่ที่สุดในสมัยรัตนโกสินทร์ ประดิษฐานอยู่กลางแจ้งเพื่อเป็นพระประธานของพุทธมณฑล พระพุทธรูปองค์นี้ออกแบบโดย ศาสตราจารย์ศิลป พีระศรี ประติมากรชาวอิตาลี(ผู้ก่อตั้ง ม.ศิลปากร) ที่เข้ามารับราชการในประเทศไทย โดยมีนายสาโรจ จารักษ์ จากกรมศิลปากรเป็นผู้ควบคุมการปั้นและขยายแบบ ได้หล่อขึ้นแล้วเสร็จและนำขึ้นประดิษฐานใน พ.ศ. ๒๕๒๕ พุทธลักษณะของพระพุทธรูปองค์นี้ ได้แรงบันดาลใจมาจากพระพุทธรูปลีลาสมัยสุโขทัย โดยมีส่วนที่เพิ่มเติมเข้าไปและถือเป็นงานประติมากรรมร่วมสมัยคือการครองจีวรที่มีริ้วแบบเหมือนจริง เดิมคณะกรรมการการจัดงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษแห่งพุทธศาสนาเห็นสมควรว่าควรจะสร้างปูชนียสถานให้เป็นพุทธานุสรณ์ให้ยิ่งใหญ่กว่าปูชนียสถานใดๆ ที่เคยสร้างมาก่อน โดยอนุมัติให้จัดซื้อที่ดินในจังหวัดนครปฐม มีอาณาบริเวณ ๒,๕๐๐ ไร่ และสร้างพระพุทธปฏิมาปางลีลาสูงเฉพาะองค์ ๒,๕๐๐ นิ้ว (๔๐ – ๔๕ เมตร) มีพุทธลักษณะเป็นประติมากรรมของสมัยรัตนโกสินทร์ ก่อสร้างด้วยคอนกรีตเสริมเหล็ก แล้วหุ้มด้วยทองแดงหรือประดับกระจก แต่อาจารย์ศิลป์ พีระศรี เสนอความคิดเห็นเกี่ยวกับพระพุทธปฏิมาในที่ประชุมคณะกรรมการฯ ว่า....

"พระพุทธปฏิมานั้นไม่ใช่องค์พระพุทธเจ้าจริง เป็นแต่เพียงสิ่งแทนอันหมายถึงพระธรรมคำสั่งสอนของพระองค์เท่านั้น ถ้าพูดในด้านความรู้สึกแห่งจิตใจแล้วควรเป็นแบบ Idealistic แต่อย่างไรก็ตามขอให้เป็นหน้าที่ของศิลปินผู้ออกแบบ จะเป็นแบบไหนก็ได้ขอให้เกิดความรู้สึกก็แล้วกัน"

ต้นแบบพระประธานพุทธมณฑลที่อาจารย์ศิลป์ พีระศรี ร่างขึ้นนั้นแสดงให้เป็นที่ประจักษ์ว่าแบบ "Idealistic" หรือ แบบอุดมคติของท่านนั้นได้แก่แบบคลาสสิก (Classic) หรือแบบ ศิลปะกรีกโบราณ หลังจากที่ได้ส่งรูปตัวอย่างให้คณะกรรมการฯพิจารณา ๔ แบบแล้ว คณะกรรมการฯ ได้เลือก...

"พระพุทธปฏิมาครองจีวรห่มดอง พาดสังฆาฏิยาวจรดพระเพลาแบบพระภิกษุในคณะธรรมยุติกนิกาย พระหัตถ์ซ้ายจีบพระอังคุฐเข้ากับพระดรรชนีในท่าแสดงธรรม ยกส้นพระบาทขวา จีวรทำเป็นริ้วตามธรรมชาติ"

ในปีต่อมาอาจารย์ศิลป์ พีระศรี จึงได้ปั้นหุ่นพระพุทธปฏิมาสูง ๒.๑๔ เมตร เพื่อประดิษฐานในโรงพิธี ณ ท้องสนามหลวงให้ประชาชนสักการบูชาในงานฉลอง ๒๕ พุทธศตวรรษ และในวาระเดียวกันยังได้ปั้นขยายจากพระพุทธปฏิมาต้นแบบให้มีขนาดความสูง ๓.๕๐ เมตร พร้อมจำลองแท่นฐาน ครั้งแรกที่ออกแบบไว้นั้นได้กำหนดให้พระพุทธรูปมีความสูง ๒๕ เมตร ซึ่งมีขนาดใหญ่มาก การติดตั้งจะเป็นไป